Verslag van de bijeenkomst in Zagreb van de organisaties die binnen de Oud-Katholieke Kerken in Europa verantwoordelijk zijn voor missie en diaconaat (4 – 7 oktober 2012)
Van 4 tot en met 7 oktober 2012 zijn de organisaties, die binnen de Oud-Katholieke Kerken in Europa verantwoordelijk zijn voor missie en diaconaat, samengekomen voor hun tweejaarlijkse overleg. Dhr L. Wagenaar heeft namens Sint Paulus Missie en Diaconaat buitenland deze bijeenkomst bijgewoond, die plaatsvond op uitnodiging van de Kroatische kerk.
De deelnemers uit de diversen landen. Rij 1 v.l.n.r.: B. Lackovic (Kroatië), L. Wagenaar (Nederland), Pf. C. Schuler (Zwitserland).Rij 2 v.l.n.r.: Diaken P. Brzobohaty (Tsjechië), Pf. Dr. K. Kolacek (Tsjechië), D. Jüttner (Engeland), Pf. Dr. A. Golob (Oostenrijk), Pf. A. Gontarek (Polen). Rij 3 v.l.n.r.: C. Binz (Zwitserland), Pr. S. Neuhaus-Kiefel (Duitsland), Pf. Krzysztof Pikulski (Polen).
Donderdag
Op de eerste dag troffen de deelnemers elkaar aan het eind van de namiddag in de hoofdkerk van Zagreb. Later aten we een kleine maaltijd in de binnenstad, buiten aan een lange tafel. Een eerste kennismaking voor enkelen: de Duitse vertegenwoordiger van Duitsland en één van de Tsjechen. Onze Kroatische begeleidster nam voor de tweede keer deel.
Vrijdag
De dag startte met een openingsgebed in de hoofdkerk van Zagreb. Deze korte dienst werd door de Poolse vertegenwoordigers begeleid.
Zagreb (Bramirova)
De ochtend werd vervolgens geheel gebruikt voor een nadere kennismaking met de Kroatische kerk. In een zaal van de universiteit waar synodevoorzitter Prof. Boras aan verbonden is, op een kwartiertje lopen van de kerk, werd ons met beelden via een beamer de geschiedenis en huidige situatie van deze nu kleine, maar vroeger grootste kerk van de Oud- Katholieke familie gepresenteerd. Sommige dingen waren mij wel bekend, maar vele andere aanwezigen bleken totaal niet op de hoogte van de nogal indringende recente lokale geschiedenis.
De Kroatische OK kerk is in de jaren twintig van de vorige eeuw ontstaan uit een protestbeweging van RK priesters en gelijk sterk gegroeid. Aan de wensen en eisen van deze grote groep RK priesters werd op geen enkele wijze tegemoet gekomen. Deze geschiedenis lijkt op die van de edelen met hun verzoekschrift aan Maria van Parma in 1565 van onze vaderlandse geschiedenis: ook hier werden de verzoeken om een verbeterde democratische structuur volledig afgewezen en vervolgens werden de protesterende priesters van hun functie ontheven. Daarop ging een aantal van hen over tot het stichten van eigen parochies. De parochianen maakten zich er niet met een Jantje van Leiden vanaf: ze bouwden ook de bijbehorende eigen kerkgebouwen. Met eigen hand en op eigen kosten.
Van de huidige drie functionerende kerkgebouwen zijn er twee die destijds in 1927 helemaal zelf gebouwd werden. Door interne onenigheden, maar vooral door het ingrijpen van de met de RK kerk sympathiserende fascisten heeft de kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze fascistische groepen traden bewust zeer gewelddadig op tegenover de Oud-Katholieken. Een aantal priesters werd afgevoerd naar concentratiekampen of ter plekke vermoord, evenals de bisschoppen, iets dat RK priesters niet is overkomen. Ook zijn grote aantallen kerkgebouwen door de fascisten afgebrand of grondig vernield. Van de maar liefst 60.000 OK gelovigen van destijds zijn er door deze grootschalige bewuste acties op thans nog maar rond de 600 getrouwen over. Dat zijn echter wel sterk gemotiveerde mensen.
De foto’s in de presentatie toonden verder nog de diverse gebouwen in bezit van de kerk. Daaronder ook het tweede kerkje in Zagreb dat zwaar vervallen na achttien jaar leegstand door de stad Zagreb enkele jaren geleden aan de Oud-Katholieken werd teruggegeven. Het werd gebouwd in 1927 en vijftien jaar later tijdens de oorlog in bezit genomen door de RK kerk.
Vrijdagmiddag: Saptinovci
De middag gebruikten we voor een bezoek aan de volledig geisoleerde, want veraf gelegen parochie van Saptinovce. Dit dorp ligt op ruim 3 uur stug doorrijden van Zagreb. Saptinovce is overigens wel de grootste parochie van het land, van totaal maar 3 parochies en 2 staties. In een land dat 2 x zo groot is als Nederland valt het niet te onderschatten hoe moeizaam organiseren verloopt met de uiterst beperkte middelen een dergelijke kleine kerk is. In Saptinovce kregen we eerst de gelegenheid om rond te kijken in de kerk terwijl buiten naast een klein terrasje met grasveld in een geimproviseerde keuken een maaltijd werd bereid.
Saptinovci
De kerk is in 1927 eigenhandig gebouwd met eigen kracht en inzet, nadat in deze regio Slavonie een groot aantal RK-parochies besloot met hun pastoor een eigen weg te gaan. Het kerkgebouw bleek erg goed onderhouden zowel binnen als buiten en de improvisaties hingen samen met de sloop en volledig nieuwe wederopbouw in dit boerendorp van de parochiezaal annex pastorie. In Saptinovci werd onlangs het parochiehuis in eigen beheer afgebroken en is de opbouw van het nieuwe centrum in volle gang. De parochianen doen alles wat hen wordt toegestaan om zelf te mogen doen. Daardoor blijven de kosten nog wel beperkt. Nou ja beperkt, € 30.000 voor de ruwbouw en nog eens een € 30.000 voor het binnenwerk zijn echt aanzienlijke bedragen, die in Kroatië extra groot zijn, omdat de inkomens al gauw meer dan ¾ lager liggen dan die in Nederland. Men verdient rond de € 700 per persoon per maand. Het bedrag voor de ruwbouw is al opgebracht in deze gedeeltelijk boerenparochie van 250 gelovigen. Voor het resterende bedrag heeft men geen enkele twijfel dat dat ook wordt opgebracht.
Saptinovci (interieur)
Vervolgens werd er speciaal voor ons een eucharistieviering op op touw gezet. Een ietwat nostalgisch aandoende viering, maar wel vol beleving en echtheid, volgde. Er was een nogal sterke monoloog van priester met parochie en weinig inbreng in de vorm van lezingen of gebeden door gemeenteleden of lector. Wel was er een jeugdkoor dat er echt mocht zijn en zoals ik het nog nergens in de OKK ergens in Europa gezien heb. Soms met handgeklap en telkens vol enthousiasme. Ook de aanwezige parochianen, die speciaal waren gekomen voor deze dienst en de aansluitende ontmoetingsmaaltijd, deden volop mee. De betrokkenheid viel ook op in de collectebak. De betrokkenheid sprak verder al uit de volledige herbouw van de parochiezaal annex pastorie. Ik begreep gelijk dat de parochianen in hun vrije tijd alles doen wat ze kunnen: de afbraak van het oude gebouw, het losmaken van de specie van alle bakstenen voor hergebruik, metselen en andere werk dat men zelf als leken kon doen. De spaaractie voor de € 30.000 voor de (her-)inrichting zal zeker een succes worden. En: alles zonder steun van buiten, op enkele dorpssympathisanten na.
Tijdens de maaltijd werden enkele toespraken gehouden, waaronder een van de penningmeester van het herbouw-project. Ik hield ook een toespraak, waarin ik ook onze em. bisschop van Haarlem, Mgr van Kleef zaliger memoreerde. Hij stond op een van de twee foto’s in het lokale boekje afgebeeld, dus de enige persoon naast de eigen bisschop uit de oprichtingsjaren ’20 Een ereplaats. Na de maaltijd werden we uitgezwaaid vanuit de provisorische keuken die in de schuur opgebouwd was. Op de weg spraken we ook nog over de parochie Dubrave Donje, in het Kroatische deel van Bosnie, waarheen nu de nieuwe priester van Dubrave Donje net vertrokken was. Beide parochies, Dubrave Donje en Saptinovce bezoeken elkaar hier aan de rand van de Oud-Katholieke wereld twee keer per jaar.
Zaterdag: de vergadering
Op zaterdagmorgen openden we met een ochtendgebed in de kerk, dit keer samengesteld door de twee Tsjechische deelnemers, die een prachtig boekje met teksten en gezangen bij elkaar hadden gezocht. Na afloop liepen we weer naar de universiteit. Daar stond net een cameraploeg van de Kroatische TV klaar om ons te filmen en aan het woord te laten. Prof Boras was eerst aan de beurt, daarna werden Christoph Schuler en ik naar voren gehaald om vragen te beantwoorden. Tot slot werd er ook binnen gefilmd, waarbij niet alleen filmbeelden van de vergadering werden opgenomen, maar ook het materiaal dat ik had uitgestalde, en dat grotendeels door de (oud-)leden van St. Paulus meegegeven was ook gefilmd en zoals ik in het programma heb gezien afgelopen week via internet, ook daadwerkelijk uitgezonden.
In Kroatië hebben ze een uitstekende band met de TV en de Radio. Een waardevolle schakel voor publiciteit. Dat spreekt. Maar terug naar de vergadering. Hoofdpunten was in de ochtend vooral het gezamenlijke Tanzaniaproject. Dit draait op volle toeren geheel zelfstandig in de sterk groeiende anglicaanse zuster gemeenschap in Zuid Tanzania, die de Duitse OK kerk al vele jaren steunt. Pastoor Golob, Duits priester in Wenen, vertoonde een overzicht van allerlei oudere en recente activiteiten in Tanzania. We kregen er een goed beeld van. Zo kwam onder meer een kerkelijk centrum in de hoofdstad in beeld waaraan St Paulus enige tientallen geleden ook meebetaald heeft. Vervolgens kwam het woord aan Dirk Juttner, gepensioneerd Duits vrijwilliger, die uit eigen zak vaak naar Tanzania reist en ondersteuning biedt aan een aantal Anglicaanse gemeenschappen in dat land. Hij liet ons een uitvoerige Power point zien, over het specifieke uitbreidingsplan van het gezondheidscentrum dat de zusters leiden. Het project ligt goed op koers en de gelden zijn allemaal – soms te elfder ure – opgebracht door alle deelnemende landen.
In de middag hebben we elkaar uitvoerig verteld hoe we in elk land werken aan missie en diaconaat. De diverse landen zijn sterk verschillend georganiseerd, de een heeft een vereniging als basis, anderen hebben maar een klein werkgroepje. In Polen is er helemaal niets dan alleen maar enkele welwillende deelnemers. In Oostenrijk organiseert de diaconie in de parochiezaal een Wiener eettafel voor daklozen, die ook allen een eigen kerstgeschenk krijgen. In Zwitserland is er een reeks aan projecten die Partner Sein op touw heeft gezet in de loop van de afgelopen vijftig jaar. In Tsjechië is er een klein psychologisch ondersteuningsteam, met daarin een psycholoog van de staatsgezondheidsdienst en een OK priester, bij wie je telefonische hulp of een persoonlijk gesprek kunt vragen. Naar het buitenland toe doen Tsjechië en Polen eigenlijk niets. Duitsland biedt een zeer verstrooid beeld. Ik vertoonde een stukje van de CD Stel Ik zoek een kerk. Verder heb ik benadrukt wat er zoal lokaal wordt gedaan om de kerk in beeld te brengen. Ook het boekje, waarin beschreven staat hoe de nieuwe parochie in Friesland werd gestart heb ik belicht. Onze buitenlandse projecten heb ik aangestipt en de nieuwe contacten, die we hebben inzake de Filipijnen zoals de Zweedse kerk. Er was dus veel te bespreken. We sloten de vergadering niet af, omdat er nog zoveel te bespreken was en verdaagden dat naar de avond om eerst ruimte te maken voor het bezoek aan de tweede kerk in Zagreb (Stenjevec) en aansluitend de avondmaaltijd.
Zagreb (Stenjevec)
We bezochten de kerk, die na achttien jaar leegstand uiteindelijk aan kleine groep getrouwen van de OK Kerk van Kroatie is teruggegeven. Die hebben er inmiddels jarenlang al hun vrije dagen en spaarvarkens aan gegeven om een en ander op te knappen en bruikbaar te maken. Hulde voor zoveel inzet. De gehele inrichting op deze foto is nieuw bij elkaar gezocht en gevonden over de afgelopen jaren. Het resultaat mag er zijn.
Inmiddels heb ik vorige week aan een van deze harde werkers , een vrachtwagenchauffeur die regelmatig diensten op Nederland rijdt, een fikse kist met vele honderden bloembollen afgegeven voor hun nog niet op orde gebrachte voortuin: namens de OK kerk van Nederland, het land van Mgr van Kleef, nietwaar Aan de buitenzijde kan het kerkgebouw ook nog enig onderhoud gebruiken, maar intussen heeft men zijn aandacht alweer geworpen op iets anders: een leegstaand en idem uitgewoond bedrijfspandje in de kerk achtertuin. De huurder is er al jaren geleden uit getrokken en men heeft zich als doel gesteld om hierin een sociaal centrum te vestigen. Klein, maar wel met een hart. Het dak is geheel vernieuwd en de vloer bruikbaar gemaakt. Eén ruimte wordt als gemeentekamer gebruikt. Hoe een en ander precies gaat worden gebruikt, daarover lopen onderhandelingen met de stad Zagreb, die wel wil meebetalen. Ook onze hulp (de Europese groep) is er in 2010 destijds al voor gevraagd, maar nadat de EU-toetreding nieuwe bouweisen had opgeworpen is besloten om de aanvraag in te trekken totdat er helderheid is. We waren erg onder de indruk hoeveel je met weinig mensen met veel inzet kunt bereiken.
We zetten in de kerkbanken in de avond de vergadering tenslotte voort en spraken daarbij af dat we gezamenlijk een kalender gaan proberen te maken en te verkopen in alle 6 landen. Thema: projecten, die de diverse organisaties, werkgroepen en verenigingen op touw hebben gezet. Een en ander met een korte beschrijving in meerdere talen. Een driemanschap gaat zich daaraan zetten. Ook kwam een zomers jeugdwerkkamp nog ter sprake. Bij het ontbijt toonden later diverse mensen interesse.
Zondag
Op zondag was er een eucharistieviering in de hoofdkerk. De kerk, die de Oud-Katholieken van Kroatië van de Hongaarse Spoorwegen (Kroatië hoorde tot 1918 tot het Hongaarse Koninkrijk) hadden gekregen. De dienst werd een drieheren dienst. met zoveel priesters in het koor kon dat niet anders! De brochures, boekjes, balpennen en papieren die van vrijdag overgebleven waren hadden we achterin de kerk gelegd. Er waren na afloop van de dienst ook enkele toespraken met live simultaan vertaalwerk van onze Kroatische gastvrouw. Best vermoeiend, weet ik. Daarna was er koffie met ontmoeting op het binnenpleintje. Vervolgens kregen we nog een rondleiding door de stad Zagreb. Daarvan kan ik veel vertellen, maar ik beperk het tot het bezoek aan de middeleeuwse RK kathedraal in de binnenstad. Deze kerk wordt met vele miljoenen overeind gehouden door de staat, maar ja, Kroatië is sterk RK, dus dat wekt geen verbazing. Voorin deze kerk ligt op een pronkplek, pal voor het hoofdaltaar, een enorme glazen doodskist met daarin het gebalsemde lijk van de bisschop van Zagreb, die de vervolging van de Oud-Kkatholieken geleid heeft in de oorlog. Hij is zalig verklaard. Onze gastvrouw wilde niet verder dan tot de helft gaan in de kathedraal. ”Ik hoef dit niet te zien, het is te moeilijk”, gaf ze toe. De geschiedenis proefde voor mij zelden zo dichtbij.
Tot slot aten we nog een eenvoudige maaltijd op een van de pleinen van Zagreb, het was er echt ongewoon warm, daarbij heb ik onze gastvrouw bedankt en nam iedereen aan het eind afscheid. van elkaar. Velen verklaarden dat deze dagen goed besteed waren. We zien elkaar weer in Utrecht in 2014.